Mały świadek koronny – co to za instytucja prawa karnego?

Gdzie znajdziemy przepisy dotyczące statusu małego świadka koronnego?

W świetle aktualnie obowiązujących przepisów mały świadek koronny, to osoba — sprawca czynu zabronionego — która popełniając ten czyn współpracowała z innymi osobami, a następnie w toku postępowania przygotowawczego ujawniła organom ścigania dotychczas nieznane, a istotne okoliczności dotyczące przestępstwa i okoliczności jego popełnienia. 

Na wniosek prokuratora sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (art. 60 § 3 kodeksu karnego). Co ważne w przypadku spełniania wszystkich przesłanek uregulowanych w przepisie zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary w stosunku do takiej osoby ma charakter obligatoryjny, co oznacza, że sąd ma obowiązek je zastosować. 

Zastosowane przez ustawodawcę określenie “wspólnie z innymi osobami” kategorycznie oznacza popełnienie przestępstwa wspólnie z przynajmniej dwoma osobami (tak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8.12.2015 r., II AKa 332/15). 

Kiedy więc możemy mówić o małym świadku koronnych? Jakie są niezbędne przesłanki warunkujące możliwość skorzystania z nadzwyczajnego złagodzenia kary lub warunkowego zawieszenia jej wykonania?

• przestępstwo zostało popełnione we współdziałaniu z innymi osobami — co najmniej dwoma;
• mały świadek koronny musi ujawnić informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa;
• przekazywane informacje muszą być istotne, a jednocześnie nieznane dotąd organom ścigania;
• informacje, które udzielił sprawca organom powołanym do ściągania muszą być całościowe. Niedopuszczalne jest nadzwyczajne złagodzenie kary wobec sprawcy, który udzielił jedynie wybiórczych, szczątkowych informacji.

Przyjmuje się, że informacje przekazane przez sprawcę organom ścigania powinny zostać ujawnione na etapie postępowania przygotowawczego, a więc przed wniesieniem aktu oskarżenia. Nie jest wymagane, aby miało to miejsce podczas pierwszego przesłuchania. „Status” małego świadka koronnego może uzyskać również osoba, która pierwotnie nie przyznała się do winy i odmówiła składania wyjaśnień, aby później zdecydować się na współpracę z organami ścigania. Nie wiąże się to również z uprzednim, samodzielnym zgłoszeniem do dyspozycji organów ścigania, co oznacza, że małym świadkiem koronnym może zostać osoba, która została uprzednio zatrzymana.

Jakie wiążą się z tym korzyści dla podejrzanego?

Główną korzyścią jest możliwość skorzystania z nadzwyczajnego złagodzenia kary, którego zasady wprost określone zostały w treści art. 60 § 6 kodeksu karnego.  Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, kary łagodniejszego rodzaju albo na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego, środka kompensacyjnego lub przypadku według następujących zasad: 

• jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, 
• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności, 
• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, a górną – kara pozbawienia wolności nie niższa od lat 3, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności, 
• jeżeli czyn stanowi występek, przy czym górną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nieprzekraczająca 2 lat, sąd odstępuje od wymierzenia kary i orzeka środek karny wymieniony w art. 39 pkt 2-3, 7 lub 8, środek kompensacyjny lub przepadek,
• jeżeli czyn nie jest zagrożony karą pozbawienia wolności, sąd odstępuje od wymierzenia kary i orzeka środek karny wymieniony w art. 39 pkt 2-3, 7 lub 8, środek kompensacyjny lub przepadek.

W przypadku małego świadka koronnego sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5, może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat — jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa. Przepis ten wyłącza ogólną zasadę umożliwiająca warunkowe zawieszenie postępowania tylko w przypadku orzeczenia kary do jednego roku pozbawienia wolności, wynikającą z art. 69 § 1 kodeksu karnego. 

Co ważne, w przypadku wystąpienia przez prokuratora ze stosownym wnioskiem obligatoryjne jest wyłącznie nadzwyczajne złagodzenie kary na zasadach wyżej opisanych, podczas gdy warunkowe umorzenie postępowania zależne jest już od decyzji sądu, co wynika wprost ze sformułowania „na wniosek prokuratora sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie”.

Skorzystanie z instytucji małego świadka koronnego może być uzasadnione w różnych sytuacjach, jednak decyzja o tym, czy warto z niej skorzystać, zależy od konkretnej sytuacji oraz okoliczności danego przypadku.