Nowelizacja przepisów procedury cywilnej z listopada 2019 roku wprowadziła do kodeksu postępowania cywilnego katalog postanowień podlegających zaskarżeniu zażaleniem do innego składu tego samego sądu – tzw. zażaleń poziomych. W art. 394 (1a) k.p.c. ustawodawca zawarł katalog rozstrzygnięć podlegających zaskarżeniu zażaleniem do innego składu sądu pierwszej instancji. Wśród nich znajduje się uprawnienie strony do wniesienia zażalenia na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowę ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie.
Kolejno treść art. 394 (2) k.p.c. zawiera katalog rozstrzygnięć Sądu II instancji podlegających zaskarżeniu do tego samego sądu orzekającego w innym składzie. Zgodnie z treścią w/w przepisu zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji przysługuje także na postanowienia tego sądu, których przedmiotem jest m. in. odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie.
Odmiennie do treści art. 394 (1a) § 1 pkt 1 k.p.c. ustawodawca w treści art. 394 (2) § 1(1) pkt 1 k.p.c. nie przewidział możliwości wniesienia zażalenia na postanowienia Sądu II instancji w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia.
W stanie prawnym sprzed nowelizacji z listopada 2019 roku ewentualny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zawarty w treści środka odwoławczego (apelacja, zażalenie) podlegał rozpoznaniu przez Sąd I instancji jeszcze przed przekazaniem akt Sądowi II instancji. Rozstrzygnięcie w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych również na tym etapie postępowania podlegało kontroli odwoławczej.
W praktyce aktualne brzmienie w/w przepisów doprowadziło do sytuacji, w której strony pozbawione zostały możliwości złożenia zażalenia na postanowienie Sądu II instancji, które pozbawiało stronę możliwości skorzystania z przewidzianego w treści art. 102 i 103 ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych zwolnienia od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Już samo wystąpienie przez stronę o sporządzenie przez Sąd II instancji wniosku o sporządzenia pisemnego uzasadnienia postanowienia odmawiającego zwolnienia od kosztów sądowych skutkuje aktualnie odrzuceniem tego wniosku, a to z uwagi na jego niezaskarżalność.
Rozbieżności redakcyjne dwóch powyższych przepisów – choć przez wielu prawników traktowane jako przeoczenie legislacyjne – wywołują często tragiczne skutki procesowe dla stron w postaci chociażby odrzucenie środka odwoławczego.