Kradzież tożsamości – czym jest i jakie mogą być jej konsekwencje?
Kradzież tożsamości potocznie rozumiana jest jako podszywanie się pod drugą osobę. W rzeczywistości pod pojęciem tym kryje się niosące wiele groźnych konsekwencji zjawisko, polegające na bezprawnym wejściu sprawcy w posiadanie danych wrażliwych ofiary, takich jak imię i nazwisko, data urodzenia, numer PESEL, obecny lub poprzedni adres zameldowania, czy choćby numer dokumentu tożsamości. Tak ujęta tożsamość to wszelkie dane, które identyfikują konkretną osobę. O tym, z czym wiąże się ich utrata, piszemy w niniejszym artykule.
Skradziona tożsamość w przepisach prawa
Przestępstwo kradzieży tożsamości uregulowane zostało w polskim systemie prawnym w treści art. 190a § 2 Kodeksu Karnego. Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisu “każdy kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej — podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.” W przypadku, gdy następstwem zdarzenia jest targnięcie się na własne życie przez osobę pokrzywdzoną, wówczas zagrożenie karne wynosi od lat 2 do 12.
Warunkiem zakwalifikowania konkretnego działania jako przestępstwa jest dopiero sytuacja, w której do kradzieży dochodzi w celu wyrządzenia szkody majątkowej lub osobistej. Zważywszy na wagę, jaką aktualnie przywiązuje się do wszelkich aspektów ochronnych danych osobowych, należałoby rozważyć, czy opisany powyżej kierunkowy charakter przestępstwa stanowi dostateczne zabezpieczenie potencjalnej ofiary?
Nie można wykluczyć sytuacji, w której kradzież tożsamości dokonana pierwotnie bez zamiaru wyrządzenia ofierze szkody majątkowej lub osobistej, prowadzi finalnie do wystąpienia szkody po stronie ofiary. Z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia, gdy dane osobowe wykorzystane zostaną po upływie dłuższego czasu (tutaj zasadniczym problemem będzie ustalenie samych okoliczności, w których nastąpiła kradzież tożsamości), czy chociażby w sytuacji, w której w następstwie kradzieży osoba, która w sposób nieuprawniony weszła w posiadanie cudzych danych osobowych, utraciła je na skutek ich niezabezpieczenia. W następstwie takiej – niebezpośredniej – utraty, konsekwencje dla pokrzywdzonego mogą być tożsame z tymi, występującymi w przypadku kradzieży tożsamości z bezpośrednim zamiarem wyrządzenia ofierze szkody.
Jak widać na przytoczonych przykładach, z punktu widzenia ochrony potencjalnego poszkodowanego przepisy zdają się nie spełniać w pełni funkcji ochronnej prawa karnego.
Skutki kradzieży tożsamości
Skradziona tożsamość wykorzystana może zostać w różnoraki sposób. Wśród negatywnych konsekwencji tego zjawiska wyróżnić należy przede wszystkim te, wywołujące skutek w sferze majątkowej ofiary.
Sprawcy, dysponując cudzymi danymi osobowymi, mogą otworzyć i wykorzystywać konta bankowe, posługiwać się z kontami walutowymi oraz działać na giełdach kryptowalut. Mogą także zaciągać zobowiązania (najczęściej w postaci pożyczek i kredytów), dokonywać zakupów na skradzione dane w internetowych portalach zakupowych, czy też nabywać inne zobowiązania finansowe.
W sferze osobistej zjawisko kradzieży tożsamości najczęściej przybiera postać zakładania bądź przejmowania profili w mediach społecznościach oraz ich wykorzystywania w sposób godzący w dobra osobiste ofiary, członków jej rodziny lub znajomych.
Coraz częściej ujawniane są przypadki, w których skradziona tożsamość wykorzystywana jest długotrwale w procesie budowania wiarygodnej sytuacji kredytobiorcy. Zjawisko takie polega na zaciąganiu kolejnych zobowiązań i dokonywaniu ich spłaty przez sprawców. W dłuższej perspektywie pozwala to na zbudowanie historii kredytowej uwiarygadniającej kredytobiorcę i pozwalającej na zaciąganie długów na znacznie większe sumy.
Świadomość dopiero po fakcie
Charakteryzując negatywne następstwa utraty tożsamości, należy wskazać na trudność, jaka bardzo często wiąże się z momentem ujawnienia przestępstwa.
W przeważającej liczbie przypadków o fakcie bycia pokrzywdzonym ofiara dowiaduje się, gdy rozpoczną się działania windykacyjne związane z nieuregulowaniem zaciągniętego przez sprawców zadłużenia. Wówczas pierwszym odruchem jest dążenie do uchronienia się przed spłatą nieswoich zobowiązań. Większość pokrzywdzonych pragnie również podjąć działania, których celem jest wykrycie sprawy, dookreślenie zakresu wykorzystania danych, a także lepsze zabezpieczenie własnej tożsamości przed kolejnymi nadużyciami.
Co jest istotne dla sytuacji, w której znajduje się ofiara skradzionej tożsamości? Przede wszystkim jest to czas reakcji i determinacja w zabezpieczeniu siebie. W wielu przypadkach może okazać się, że negatywne skutki bagatelizowanego pierwotnie zdarzenia boleśnie odczujemy w dalszej przyszłości.