Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest ważną instytucją prawa karnego, stanowiącą element polityki karnej państwa. Jego istota sprowadza się do zawieszenia wymierzenia kary przewidzianej w Kodeksie karnym wobec sprawcy przestępstwa na odpowiedni okres próby. Pamiętać przy tym trzeba, iż stosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego jest dopuszczalne tylko i wyłącznie w przypadku, gdy spełnione są szczególnego rodzaju warunki.

Jakie są przesłanki zastosowania warunkowego umorzenia postępowania karnego?

Przesłanki zastosowania warunkowego umorzenia postępowania karnego wskazane są wprost w art. 66 Kodeksu karnego. Ich zaistnienie jest bezwzględnym warunkiem możliwości zastosowania tej instytucji. Dodać trzeba, że muszą one wystąpić łącznie, a więc jednocześnie, w tym samym czasie.

Do przedmiotowych przesłanek należą:

nieznaczna wina sprawcy i społeczna szkodliwość czynu,
brak wątpliwości co do okoliczności jego popełnienia,
brak uprzedniej karalności sprawcy za przestępstwo umyślne,
zagrożenie czynu karą, która nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności,
pozytywna prognoza kryminologiczna sprawcy.

Nieznaczna wina sprawcy i społeczna szkodliwość czynu

O tym, czy wina sprawcy przestępstwa jest znaczna, czy też nie decyduje każdorazowo Sąd rozpoznający daną sprawę. Bierze on przy tym pod uwagę w szczególności, czy sprawca działał w sposób umyślny oraz jakie były motywy popełnienia przez niego czynu zabronionego.

Z kolei, aby ocenić jaka jest społeczna szkodliwość czynu, Sąd kieruje się kryteriami wskazanymi wprost w art. 115 § 2 k.k., zgodnie z którym, stanowią je :

rodzaj i charakter naruszonego dobra,
rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,
sposób i okoliczności popełnienia czynu,
waga naruszonych przez sprawcę obowiązków,
postać zamiaru, motywacja sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa

Aby doszło do warunkowego umarzenia postępowania karnego, Sąd nie może mieć żadnych wątpliwości co do tego, że działanie oskarżonego wypełniło wszystkie ustawowe znamiona zarzucanego mu przestępstwa, jak również, że zostały spełnione niezbędne warunki do ponoszenia przez niego odpowiedzialności karnej.

Brak uprzedniej karalności sprawcy za przestępstwo umyślne

Warunkiem zastosowania instytucji warunkowego umorzenia, jest uprzednia niekaralność oskarżonego za przestępstwo umyślne.

Zgodnie z art. 9 k.k. – czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Obok przestępstw stricte nieumyślnych, warunkowe umorzenie stosuje się także w razie popełnienia czynów mniejszej wagi, których skutki nie pociągnęły za sobą poważnych następstw. Do tej kategorii zaliczyć trzeba osoby, którym nigdy wcześniej nie przedstawiono zarzutu popełnienia przestępstwa lub które zostały uniewinnione w wyniku przeprowadzonego postępowania karnego. Dotyczy to także tych, wobec których umorzono postępowanie karne, także w przypadku zastosowania amnestii lub abolicji, jak również w razie uprzedniego stosowania jedynie środków zabezpieczających, warunkowego umorzenia postępowania karnego, wymierzenia przez właściwe organy tylko i wyłącznie kar dyscyplinarnych. Obejmuje to także osoby, wobec których uprzednio orzeczono środki wychowawcze lub poprawcze, karane za przestępstwo nieumyślne, karane za przestępstwo skarbowe, a także, wobec których Sąd, skazując je za przestępstwo, odstąpił od wymierzenia kary.

Nie stanowi przesłanki wyłączającej zastosowanie warunkowego umorzenia, uprzednia karalność danego sprawcy, jeśli nastąpiło już zatarcie skazania. Niedopuszczalne jest to natomiast w przypadku, gdy sprawca nie został jeszcze prawomocnie skazany, jednak jednocześnie prowadzone jest przeciwko niemu postępowanie o inne przestępstwo o charakterze umyślnym. W przypadku skazania sprawcy za inne przestępstwo o charakterze umyślnym, bierze się pod uwagę, nie dzień wydania wyroku, ale datę, w której nastąpiło jego uprawomocnienie.

Zagrożenie czynu karą, która nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności

Podkreślić trzeba, że w przesłance tej chodzi o zasadnicze zagrożenie karą, wskazaną w jej górnej granicy, nie zaś wysokość kary wymierzonej w konkretnym przypadku. Jeśli więc, w danej sprawie sąd zastosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a sądzony czyn zagrożony jest karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, nie istnieje podstawa do zastosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania.

Pozytywna prognoza kryminologiczna sprawcy

Zgodnie z przepisami Kodeksu karnego, zastosowanie warunkowego umarzenia postępowania karnego jest dopuszczalne, jeśli właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo tego, będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Oznacza to, że Sąd karny, orzekając warunkowe umorzenie, musi kierować się także pozytywną prognozą kryminologiczną osoby uznanej za sprawcę popełnienia przestępstwa. Powinno to być stwierdzone zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

W tym kontekście pozytywna prognoza kryminologiczna stanowi w pełni uzasadnione przypuszczenie, że sprawca, pomimo orzeczenia wobec niego warunkowego umorzenia postępowania i odstąpienia od wymierzenia mu kary, będzie w przyszłości z całą sumiennością przestrzegał istniejącego porządku prawnego. Należy prze to rozumieć nie tylko dopuszczenie się przez oskarżonego występku czy wykroczenia, ale także naruszeń o charakterze dyscyplinarnym. Pojęcie to obejmuje także dotychczasowy sposób życia sprawcy, a więc jego zachowanie przed popełnieniem przestępstwa oraz wzajemne relacje między nim a najbliższymi, jak również jego właściwości oraz warunki osobiste.

Szczególnie przy tym istotna jest postawa sprawcy wobec dobra naruszonego wywołanym przestępstwem, a więc, czy naprawił on powstałe szkody, bądź przynajmniej tego próbował, czy okazywał żal, a także jaki ogólnie okazywał stosunek do popełnionego czynu.

Tryb orzekania warunkowego umorzenia postępowania karnego

Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego wnosi Prokurator, zaś orzeka o nim Sąd poprzez wydanie wyroku. Określa w nim czyn przypisany oskarżonemu, jego kwalifikację prawną oraz oznacza okres próby i inne obowiązki nałożone na oskarżonego, jak również sposób i termin ich wykonania.

Skutki zastosowania warunkowego umorzenia postępowania karnego

Warunkowe umorzenie postępowania karnego następuje na okres próby. Wynosi on od roku do 3 lat i biegnie od daty uprawomocnienia się wydanego w tym przedmiocie orzeczenia.

W okresie próby sprawca może zostać oddany przez Sąd pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Poza tym wobec sprawcy czynu zabronionego, stosowane są środki mające na celu naprawienie przez niego szkody wywołanej popełnionym przestępstwem.

Sąd może też orzec w miarę możliwości obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, co obejmuje także zwrot wszelkich kosztów, poniesionych przez pokrzywdzonego wskutek wyrządzonej mu szkody i obejmujących m.in. wydatki związane z procesem jego leczenia.

Zamiast powyższych obowiązków, wobec sprawcy przestępstwa, może zostać orzeczona nawiązka, polegająca na obowiązku zapłacenia pewnej kwoty pieniężnej na rzecz pokrzywdzonego lub organizacji społecznej.

Ponadto, Sąd może nałożyć na sprawcę dodatkowo obowiązek:

informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
przeproszenia pokrzywdzonego,
wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
poddania się terapii uzależnień, przy czym w tym wypadku konieczna jest zgoda skazanego,
poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, czego warunkiem jest również zgoda skazanego,
uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno – edukacyjnych,
powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób. W tym wypadku, Sąd wskazuje jednocześnie minimalną odległość od osób chronionych, którą skazany jest obowiązany zachować,
opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, przy określeniu sposobu kontaktu skazanego z pokrzywdzonym.

Dodać trzeba, że w sytuacji warunkowego umorzenia postępowania karnego, Sąd może orzec także odpowiedni środek karny – świadczenie pieniężne lub zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych do lat dwóch.

Musisz wiedzieć, iż orzeczenie warunkowego umorzenia postępowania, oznacza nie tylko brak zastosowania kary wobec sprawcy przestępstwa, ale także nie odnotowanie tego faktu w Krajowym Rejestrze Karnym.

Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego

Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego może mieć charakter fakultatywny bądź obligatoryjny.

Pierwsze z nich następuje na podstawie decyzji Sądu, wtedy, gdy sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy:

popełnił inne przestępstwo niż przestępstwo umyślnie za które został prawomocnie skazany,
uchyla się od dozoru,
uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego,
nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

Warunkiem jest jednak, aby wszystkie te okoliczności zaistniały po uprzednim udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego.

Sąd nie podejmie postępowania, jeżeli przemawiają przeciwko temu szczególne względy, przez które należy rozumieć, na przykład sytuację, w której sprawca nie jest w stanie naprawić wyrządzonej pokrzywdzonemu szkody, a nie ponosi za to winy z przyczyn obiektywnych.

Sąd może także podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Sąd podejmuje postępowanie karne obligatoryjnie, gdy sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.

Pamiętać trzeba, iż warunkowo umorzonego postępowania karnego nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.