Postępowanie upadłościowe to trudna sytuacja zarówno dla pracodawcy, jak i dla zatrudnionych pracowników. Wraz z ogłoszeniem upadłości, wielu pracowników obawia się o utratę należnych im wynagrodzeń, odpraw czy ekwiwalentów. Polski system prawny przewiduje jednak określone mechanizmy ochrony roszczeń pracowniczych w postępowaniu upadłościowym. Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące trybu zgłaszania tych roszczeń i związanych z tym uprawnień pracowników.
Podstawy prawne ochrony pracowników
Podstawowym aktem prawnym regulującym postępowanie upadłościowe w Polsce jest Prawo upadłościowe. Ochrona pracowników wynika jednak także z przepisów Kodeksu pracy, a także z przepisów ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.
Z chwilą ogłoszenia upadłości, pracodawca traci możliwość swobodnego dysponowania swoim majątkiem, a wierzyciele – w tym także pracownicy – mogą dochodzić swoich roszczeń w trybie określonym w przepisach o upadłości.
Czym są roszczenia pracownicze w upadłości?
Do roszczeń pracowniczych, które mogą być zgłoszone w postępowaniu upadłościowym, należą przede wszystkim:
- zaległe wynagrodzenie za pracę,
- wynagrodzenie za nadgodziny,
- wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy,
- odprawy pieniężne (np. przy zwolnieniach grupowych),
- ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy,
- odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę,
- inne świadczenia przewidziane w umowie lub wynikające z przepisów prawa pracy.
Sposób zgłoszenia roszczenia
Po ogłoszeniu upadłości przez sąd, wyznaczany jest syndyk, który zarządza majątkiem upadłego. Wierzyciele mają określony czas (zwykle 30 dni od ogłoszenia upadłości) na zgłoszenie swoich roszczeń do sędziego-komisarza za pośrednictwem syndyka.
Roszczenia składa się za pośrednictwem systemu teleinformatycznego Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ). Zgłoszenie powinno zawierać:
- dane wierzyciela (pracownika),
- wysokość i rodzaj roszczenia,
- uzasadnienie,
- dokumenty potwierdzające roszczenie (umowa o pracę, paski płacowe, świadectwo pracy, itd.),
- kategorię zaspokojenia (roszczenia pracownicze mają pierwszeństwo w zaspokajaniu – tzw. pierwsza kategoria w planie podziału funduszy masy upadłości).
Warto jednak podkreślić, że w przypadku roszczeń wynikających ze stosunku pracy, istnieje szczególna ochrona – są one zgłaszane do listy wierzytelności z urzędu przez syndyka, bez konieczności ich formalnego zgłaszania przez pracownika. Oznacza to, że pracownik nie musi samodzielnie podejmować działań w tym zakresie, choć nadal warto zadbać o przekazanie syndykowi niezbędnych dokumentów potwierdzających wysokość roszczeń.
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP)
Jednym z najważniejszych elementów ochrony pracowników jak i byłych pracowników jest możliwość uzyskania świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który wypłaca należności w przypadku niewypłacalności pracodawcy.
Świadczenia obejmują m.in. wynagrodzenia, odprawy, ekwiwalenty, ale są ograniczone czasowo i kwotowo – zazwyczaj obejmują okres do 3 miesięcy niewypłaconego wynagrodzenia. Przekazane z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych środki nie wchodzą do masy upadłości ani nie mogą służyć zaspokojeniu innych wierzycieli niż uprawnieni do ich odbioru.
Udział pracownika w postępowaniu upadłościowym
Po zgłoszeniu roszczenia, pracownik staje się formalnie wierzycielem w postępowaniu upadłościowym. Syndyk umieszcza jego roszczenie na liście wierzytelności, która następnie jest zatwierdzana przez sędziego-komisarza. Jeśli roszczenie zostanie zakwestionowane (np. przez syndyka lub innego wierzyciela), może dojść do sporu sądowego.
Wierzyciele – w tym pracownicy – mogą brać udział w zgromadzeniach wierzycieli, zgłaszać uwagi i wnioski, a także uczestniczyć w ustalaniu planu podziału masy upadłościowej.
Kolejność zaspokojenia roszczeń
W planie podziału funduszy zgromadzonych w toku postępowania, roszczenia pracownicze należą do pierwszej kategorii zaspokojenia. Oznacza to, że są zaspokajane w pierwszej kolejności, przed innymi roszczeniami (np. podatkowymi, handlowymi, leasingowymi).
Choć roszczenia pracownicze w planie podziału masy upadłościowej mają wysoki priorytet (tzw. pierwsza kategoria zaspokojenia), należy pamiętać, że przed ich zaspokojeniem syndyk obowiązany jest najpierw pokryć:
- koszty postępowania upadłościowego (w tym wynagrodzenie syndyka, koszty biegłych, ogłoszeń, itp.),
- wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, np. przez hipotekę, zastaw lub przewłaszczenie na zabezpieczenie, które są zaspokajane z przedmiotu zabezpieczenia (np. nieruchomości),
- wierzytelności alimentacyjne, które także korzystają z uprzywilejowanego traktowania.
W praktyce oznacza to, że środki dostępne do podziału pomiędzy pracowników mogą być ograniczone. Dlatego właśnie FGŚP pełni kluczową rolę w realnej ochronie interesów pracowników w przypadku upadłości pracodawcy.
Podsumowanie i praktyczne wskazówki
Dla pracowników ogłoszenie upadłości pracodawcy to sytuacja stresująca i skomplikowana, ale nie oznacza to, że są pozostawieni bez pomocy. Przepisy prawa przewidują:
- możliwość zgłoszenia roszczeń do syndyka (przez KRZ),
- pierwszeństwo w zaspokajaniu roszczeń pracowniczych,
- dodatkową ochronę w postaci wypłat z FGŚP.
Warto jednak działać szybko i uważnie śledzić ogłoszenia sądowe oraz informacje w KRZ. W razie wątpliwości, dobrze jest skorzystać z pomocy prawnika lub instytucji wspierających pracowników (np. PIP, związki zawodowe).
