Arbitraż, jako alternatywna metoda rozwiązywania sporów, staje się coraz bardziej popularna w polskim systemie prawnym. Oferując przedsiębiorcom i osobom fizycznym możliwość szybszego i mniej formalnego rozstrzygania sporów cywilnych, zyskuje na znaczeniu, szczególnie w kontekście międzynarodowych transakcji handlowych, jak i sporów krajowych.
Arbitraż to pozasądowe rozstrzyganie sporów przez neutralną, wybraną przez strony instytucję lub osobę – arbitra. Zasadniczą cechą arbitrażu jest to, że strony dobrowolnie decydują o tym, kto będzie rozstrzygał ich spór, a decyzja arbitra ma moc wiążącą, podobnie jak wyrok sądu. Arbitraż jest więc alternatywą dla tradycyjnego postępowania sądowego i opiera się na umowie stron, które zgadzają się na tę metodę rozstrzygania sporu.
W Polsce regulacje dotyczące arbitrażu zawarte są w Kodeksie postępowania cywilnego, który w art. 1154–1217 szczegółowo opisuje zasady postępowania arbitrażowego.
Jedną z głównych zalet arbitrażu jest szybkość rozwiązywania sporów w porównaniu z tradycyjnym postępowaniem sądowym. Postępowanie arbitrażowe jest zazwyczaj mniej formalne, co pozwala na bardziej elastyczne podejście do sprawy. Arbitraż może być zakończony w znacznie krótszym czasie, a strony mają większą kontrolę nad terminami i procedurami.
Arbitraż oferuje wyższy poziom poufności niż postępowanie sądowe. Chociaż wyrok arbitrażowy jest publicznie dostępny, samo postępowanie odbywa się w zamkniętym kręgu, co jest szczególnie ważne dla stron, które nie chcą ujawniać szczegółów swoich spraw publicznie. Dla firm może to być kluczowy element, szczególnie w przypadku sporów dotyczących tajemnic handlowych lub wrażliwych informacji.
Strony mają prawo również do wyboru arbitra, który będzie rozstrzygał ich spór. W zależności od charakteru sprawy, strony mogą zdecydować się na eksperta w danej dziedzinie, co zapewnia wysoką jakość merytoryczną rozstrzygnięcia. Dzięki temu, proces jest bardziej dostosowany do specyfiki sprawy, a wyrok arbitrażowy ma większą wartość w oczach stron.
Choć arbitraż może wiązać się z opłatami, to w dłuższej perspektywie jest często tańszą opcją niż postępowanie sądowe. Krótszy czas trwania postępowania oraz mniejsza liczba formalności sprawiają, że strony nie ponoszą tak wysokich kosztów administracyjnych, jak w przypadku długotrwałego procesu sądowego.
Jednym z głównych minusów arbitrażu jest brak szerokich możliwości apelacji. Arbitraż opiera się na zasadzie, że strony zaakceptowały arbitralne rozstrzygnięcie, które jest wiążące i kończące sprawę.
Choć strony mają prawo wybrać arbitra, to jednak nie mają pełnej kontroli nad całym procesem. W arbitrażu nie zawsze stosowane są takie same procedury jak w postępowaniu sądowym, a przepisy prawa cywilnego mogą być interpretowane w sposób mniej formalny, co dla niektórych stron może stanowić wyzwanie.
Choć arbitraż może być tańszy w dłuższej perspektywie, początkowe koszty mogą być wyższe. W szczególności opłaty związane z usługami instytucji arbitrażowych czy wynagrodzeniem arbitra mogą przekroczyć koszty zwykłego postępowania sądowego, zwłaszcza gdy sprawa wymaga specjalistycznej wiedzy.
Sama zaś procedura arbitrażowa w Polsce przebiega w kilku etapach. Po pierwsze, strony muszą wyrazić zgodę na arbitraż, najczęściej zawierając odpowiednią klauzulę arbitrażową w umowie. Następnie, w przypadku zaistnienia sporu, strony wybierają arbitra lub instytucję arbitrażową, która przeprowadzi postępowanie.
Warto również zaznaczyć, że postępowanie arbitrażowe jest mniej formalne niż postępowanie sądowe, a strony mogą dostosować przebieg procesu do swoich potrzeb. W związku z tym arbitraż jest stosunkowo elastyczny, co daje stronom większą kontrolę nad sprawą.
