W dniu 14 sierpnia 2023 roku w Dzienniku Ustaw została ogłoszona Ustawa z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy — Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Ustawa wejdzie w życie po 3 miesiącach od dnia jej ogłoszenia — czyli już od 15 listopada 2023 roku. Założeniem zmian jest skrócenie czasu trwania postępowań spadkowych. Wśród zmian jest kwestia odrzucenia spadku przez małoletniego. Jak zmienia się procedura i jakie formalności czekają rodziców małoletnich?
Dotychczas obowiązujący przepis art. 101 § 3 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowił, że rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Tym samym każdorazowo rodzic, który chciałby dokonać czynności w imieniu małoletniego np. odrzucić spadek winien w pierwszej kolejności sporządzić wniosek do sądu rodzinnego, zainicjować postępowania i oczekiwać na wydanie odpowiedniego orzeczenia. Potem koniecznie było złożenie oświadczenia albo przed Sądem, albo przed Notariuszem.
Ustawodawca zdecydował na skrócenie powyższej drogi, dodając nowy przepis – art. 101 § 4 k.r.o. – jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3.
Dokonując analizy powyższego uregulowania można zauważyć, iż ustawodawca niejako „zaufał” rodzicom małoletniego, że działając w jego imieniu kierują się jego dobrem i ochroną jego interesów. Tym samym zbędna jest analiza sytuacji spadkowej spadkodawcy każdorazowo przez Sąd i jego wpływu na małoletniego spadkobiercę.
Inna będzie sytuacja w przypadku pozbawienia władzy rodzicielskiej czy konfliktu interesów (kiedy małoletni dziedziczy obok rodzica). Wówczas obligatoryjne będzie uzyskanie zgody sądu opiekuńczego.
Istotną zmianą jest również to, iż dotychczas zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem małoletniego należało do właściwości sądu opiekuńczego. Ustawodawca zdecydował się na dodanie art. 604 1 § 1 i 2 k.p.c., zgodnie z którymi zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wydaje sąd spadku (czyli sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy). Z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności, o której mowa w § 1, złożony do sądu opiekuńczego, przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi spadku.
Powyższe uregulowanie niekwestionowanie usprawni postępowania spadkowe i pozwoli na kompleksowe zbadanie sprawy. Doświadczenie wskazuję, iż sąd spadku posiada najpełniejszą informację o składzie majątku spadkowego.
Nowe przepisy zaczną obowiązywać już od połowy listopada 2023 roku. Zgodnie z przepisami przejściowymi w sytuacji, kiedy spadek został lub zostanie otwarty przed 15 listopada 2023 roku, a nie upłynął jeszcze termin na przyjęcie lub odrzuceniu spadku przed dniem 15 listopada 2023 roku, zastosowanie znajdą przepisy obowiązujące w nowym brzmieniu.
