Od 1 października 2023 roku zaczęły obowiązywać duże zmiany w kodeksie karnym. Celem wprowadzonych regulacji jest zapewnienie większego bezpieczeństwa społeczeństwa i zaostrzenie sankcji za łamanie prawa. Jakie konkretnie czekają nas zmiany?

Czyny zabronione dokonywane przez nieletnich.

Nowelizacja wprowadza, że nieletni, którzy po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszczają się czynu zabronionego określonego w art. 148 § 2 lub 3, mogą odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. Rozszerzono również katalog środków karnych o degradację. 

Zakazy i nakazy nakładane na wniosek pokrzywdzonego.

Sąd na wniosek pokrzywdzonego orzeknie zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności. Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego — kontrolowany również w systemie dozoru elektronicznego. 

Kara pozbawienia wolności.

Istotną zmianą jest podniesienie górnej granicy terminowej kary pozbawienia wolności – z 15 do 30 lat. Do tej pory funkcjonowała trzykondygnacyjna struktura (do 15 lat, 25 lat oraz dożywocie), co sprawiało, że możliwość zasądzania kar była mało elastyczna. Zmiany w Kodeksie Karnym likwidują instytucję osobnej kary 25 lat pozbawienia wolności, jednocześnie umożliwiając sądom wymierzanie kary np. 18 lat pozbawienia wolności, jeśli uznają taki wymiar za odpowiedni. Ustawodawca zdecydował, że na 30 lat pozbawienia wolności skazani będą mogli zostać sprawcy zabójstw oraz ciężkiego uszkodzenia ciała ze skutkiem śmiertelnym. 

Zwiększono również okres przedawnienia karalności zabójstwa – z 30 do 40 lat. Wydłużono także okres próby przy warunkowym zwolnieniu z kary dożywotniego pozbawienia wolności – dla skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności będzie obowiązywać dożywotni okres próby (przed reformą było to 10 lat). Reforma wydłuża również okres z 25 lat do 30 lat, po którym skazani będą mogli u biegać się o warunkowe zwolnienie z odbywania reszty kary. 

 Kradzież, paserstwo i uszkodzenie mienia.

Jedną z ważniejszych zmian jest granica, od której kradzież, paserstwo i uszkodzenie mienia przestają być wykroczeniem, a staje się przestępstwem. Przed 1 października 2023 roku ta granica wynosiła 500 zł. Obecnie jest to 800 zł.

 Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu.

Podwyższono kary za przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu. I tak: 

  • rozbój – górna granica kary podwyższona do 15 lat pozbawienia wolności, 
  • rozbój z użyciem broni – górna granica kary podwyższona do 20 lat pozbawienia wolności, 
  • spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – do 20 lat pozbawienia wolności, 
  • handel ludźmi – od 3 do 20 lat pozbawienia wolności, 
  • porwanie dla okupu – od 3 do 20 lat pozbawienia wolności, 
  • bezprawne pozbawienie wolności człowieka ze szczególnym udręczeniem — od 5 do 25 lat pozbawienia wolności. 

 Kara bezwzględnego dożywocia.

Dużo kontrowersji powstało wokół wprowadzenia przez ustawodawcę kary bezwzględnego dożywocia, która będzie wymierzana sprawcom najpoważniejszych zbrodni oraz recydywistom. Skazane osoby nie będą mogły ubiegać się o zwolnienie warunkowe — tacy przestępcy będą bezwzględnie izolowani. 

Ustawodawca zadecydował, iż kara bezwzględnego pozbawienia wolności będzie orzekana w przypadkach sprawcy, który poprzednio był prawomocnie skazany na dożywotnie pozbawienie wolności lub karę więzienia co najmniej 20 lat za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, wolności seksualnej, bezpieczeństwu powszechnemu lub za przestępstwo o charakterze terrorystycznym oraz jeżeli charakter i okoliczności czynu oraz właściwości osobiste sprawcy wskazują, iż pozostawanie go na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.

Kary dla gwałcicieli i pedofilów.

Znowelizowany Kodeks karny podwyższa także kary dla gwałcicieli i pedofilów. Sprawcy, który dopuszcza się zgwałcenia dziecka grozi od 5 do 30 lat pozbawienia wolności lub dożywocie. Przed reformą górna granica kary wynosiła 15 lat pozbawienia wolności. 

Ponadto w takim przypadku, jak również w przypadku popełnienie przestępstwa zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem, ustawodawca wyłączył przedawnienie karalności. W sytuacji innych przestępstw seksualnych lub występków przeciwko życiu i zdrowiu popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożone karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności – przedawnienie karalności nie będzie mogło nastąpić przed ukończeniem przez małoletniego 40 roku życia. 

Wprowadzano również nowe typów kwalifikowanych przestępstw zgwałcenia – zgwałcenie na kobiecie ciężarnej, nagrywanie przebiegu czynu, posługiwanie się przy gwałcie bronią palną. Za wskazane przestępstwa grozić będzie kara od 3 do 20 lat pozbawienia wolności, a w przypadku recydywistów seksualnych zwolnienie warunkowe będzie możliwe wyłącznie po odbyciu 75% kary.

 Nowe typy przestępstw

Nowelizacja wprowadza inne, nowe typy przestępstw, które do tej pory nie były unormowane w porządku prawnym. Należy do nich:

  • Przyjęcie zlecenia zabójstwa oraz przygotowanie do niego – zagrożone karą pozbawienia wolności od 2 do 15 lat, 
  • Nowy typ wymuszenia rozbójniczego tj. wymuszenie mienia poprzez szantaż – zagrożone karą od roku do 10 lat pozbawienia wolności, 
  • Uchylanie się od wykonania obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki – zagrożone karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności (przed reformą sankcją była wyłącznie egzekucja komornicza),  
  • Kradzież tablic rejestracyjnych – nowe przepisy zakładają, że taki czyn nie jest już wykroczeniem, ale przestępstwem, za które grozi kara 5 lat pozbawienia wolności.

Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym.

Zmianom uległ również rozdział  XXXVI tj. przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym. Ustawodawca postanowił, że przyjęcie korzyści majątkowej w wysokości ponad 200 tys. złotych zagrożone będzie karą 15 lat pozbawienia wolności (wcześniej górna granica wynosiła 12 lat), zaś przyjęcie korzyści majątkowej w wysokości ponad 1.000.000 zł – do 20 lat pozbawienia wolności. 

W kwestii przetargów postanowiono, że jeżeli do przetargów publicznych zostaną zaangażowane publiczne środki pieniężne, prokuratura może podjąć działania z urzędu, bez konieczności oczekiwania na złożenie stosownego zawiadomienia.

 Prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu.

Po nowelizacji, prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu podlega surowszym karom.  Wobec pijanych recydywistów nie będzie można orzec kar o charakterze wolnościowym – będzie im grozić wyłącznie kara pozbawienia wolności. Kierowca pijany lub odurzony narkotykami, który spowoduje wypadek ze skutkiem śmiertelnym, musi liczyć się z karą pozbawienia wolności od 5 do 16 lat. Jeśli ofiara pijanego lub odurzonego narkotykami kierowcy dozna ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – kara wyniesie od 5 do 20 lat pozbawienia wolności. 

Analogiczne kary obowiązywać będą dla kierowców, którzy spożywali alkohol (lub zażywali środki odurzające) po wypadku, a przed zbadaniem przez policję. Bezkarni nie mogą się czuć kierowcy, którzy uciekną z miejsca zdarzenia, aby uniknąć badania alkomatem – od 1 października 2023 roku obowiązują takie same konsekwencje jak wobec pijanych kierowców.